De 17e eeuw was een eeuw van verandering, van opstand en van nieuwe ideeën. In het midden daarvan stond een van de grootste denkers die Nederland ooit heeft gekend: Baruch Spinoza.
Maar wie stond er achter Spinoza? Wie inspireerde hem, voedde zijn geest, gaf richting aan zijn radicale denken?
Die vraag staat centraal in een boeiende lezing van filosoof Erno Eskens, die binnenkort te gast is bij de Spinozakring Soest. Met zijn scherpzinnige kijk op filosofie én zijn talent om complexe denkers toegankelijk te maken, neemt Eskens het publiek mee in een verhaal over vriendschap, ideeënstrijd en de zoektocht naar waarheid.
De mysterieuze Franciscus van den Enden
Spinoza was nog jong toen hij zich na zijn verbanning meldde bij de Latijnse school van Franciscus van den Enden. Deze Van den Enden was meer dan een taalleraar. Hij onderwees zijn leerlingen in de klassieke filosofie, logica én het nieuwe denken van René Descartes. Al snel werd aangenomen dat Van den Enden de leermeester was die Spinoza’s gedachtegoed mede vormgaf. Maar klopt dat wel?
Mythe of werkelijkheid?
In een invloedrijk artikel in het Leuvens Tijdschrift voor Filosofie noemt Herman den Dijn deze lezing “bedrieglijke geschiedschrijving”. Volgens hem leerde Spinoza over Descartes via zijn contacten met Leidse studenten, en niet via Van den Enden. Daarmee verschuift het beeld van Van den Enden als centrale invloed. De meester wordt misschien meer een bijfiguur.
Toch was Van den Enden allesbehalve onbelangrijk. Hij was een revolutionair avant la lettre. Hij pleitte voor gratis staatsonderwijs, ziekenzorg en democratische staatsvormen – ideeën die hun tijd ver vooruit waren. Spinoza en Van den Enden deelden een vrijzinnig wereldbeeld, maar Spinoza zou zijn eigen pad bewandelen. Een pad van radicale rede, waarin God en natuur samenvallen, en vrijheid voortkomt uit inzicht.
Een avond vol filosofisch vuur
Tijdens zijn lezing in Soest ontrafelt Erno Eskens dit fascinerende spanningsveld tussen feit en fictie. Wat is overgeleverd, wat is aannemelijk, en wat is misschien wel pure legende? Met pakkende voorbeelden en een frisse vertelstijl maakt Eskens 17e-eeuwse filosofie verrassend actueel.
Voor wie Spinoza bewondert, Van den Enden herontdekt of simpelweg houdt van een goed verhaal: de middag belooft stof tot nadenken én nagenieten.
De lezing vindt plaats op 17 mei 2025 in Soest van 14.00 uur tot 16.30 uur! Aanmelden kan op info@spinozakringsoest.nl.
